Vijf jaar theaterworkshops

bij het Christelijk lyceum Zandvliet

In november 2015 vond op het Christelijk lyceum Zandvliet in Den Haag voor de vijfde maal de workshop tragediespelen plaats. De theaterdag is alleszins een gewaagde onderneming, maar kent telkens weer een inspirerend verloop en steevast een zeer geslaagde afloop.


Vooraf

’s Ochtends om negen uur starten een kleine twintig leerlingen met als enige voorkennis dat zij ’s avonds om acht uur een voorstelling van zo’n twintig minuten zullen spelen voor meer dan zeventig toeschouwers: medeleerlingen, docenten, vrienden en familie. Er zal een decor zijn, kostuums en grime, en muzikanten zullen de voorstelling begeleiden. De tekst die wordt gespeeld is een reeks ingekorte scènes uit een Griekse tragedie of, zoals dit keer, een Griekse komedie, de Kikkers van Aristophanes. De inhoud van het oorspronkelijke stuk is bij de leerlingen bekend, verder is alles nieuw. Wel hebben de leerlingen vooraf zelf aangegeven of ze graag willen acteren, meespelen in het koor, muziek maken, de vormgeving verzorgen of een inleiding geven voor de toeschouwers.

De start

Hoe verloopt zo’n dag? Als samensteller van de speeltekst en als regisseur van de dag begin ik met een korte inleiding op de antieke opvoeringspraktijk. Kennis van de oorspronkelijke context helpt enorm bij het ontwikkelen van de voorstelling. We bekijken de ruimte waar we ’s avonds gaan spelen, bespreken een aantal basisideeën voor de vormgeving en scharen ons vervolgens om een grote tafel waar de tekst gezamenlijk wordt gelezen.

Repeteren en vormgeving

Na de lezing en het vaststellen van de rolverdeling gaan de leerlingen in groepen uiteen, voorzien van een aantal nauw omschreven basisopdrachten. De vormgevers krijgen een lijst met alle voorzieningen die voor de voorstelling nodig zijn en die zij zo veel mogelijk naar eigen inzicht gaan maken. Zij worden daarbij begeleid door twee docenten kunstvakken die dezelfde lijst al enige tijd eerder hebben ontvangen zodat de benodigde materialen op de dag zelf al aanwezig zijn. Er worden schappen gemaakt waar de kostuums en rekwisieten van alle personages worden verzameld, er worden decorstukken gebouwd en geschilderd. Dit jaar was een roeiboot nodig voor Charon, de schipper naar de Onderwereld. Die roeiboot was er ’s avonds dus, op wielen en daarmee verplaatsbaar. En er waren twee kikkerkoppen, gemaakt uit gaas en papier maché, groen, met reuze-ogen en een vette rode tong.

Muziek en koor

De muzikanten, het koor en de acteurs beginnen het repetitieblok in kleine groepen. De tekst is zo samengesteld dat twee acteursgroepen onafhankelijk van elkaar een aantal scènes kunnen repeteren, die dan ’s middags achter elkaar worden gezet. De meeste leerlingen hebben nog nooit gespeeld, dus ze krijgen heel precieze aanwijzingen mee voor het repeteren van hun teksten, het spelen van dialogen en monologen, en het gebruik van de theatrale ruimte. Ze hoeven de teksten uiteraard niet uit het hoofd te leren. ’s Avonds wordt gespeeld met het script in de hand, maar sommigen weten zich in die ene dag de tekst grotendeels eigen te maken.

Ook de muzikanten en het koor krijgen precieze aanwijzingen: welke teksten op muziek gezet moeten worden, welke keuzes koorleden moeten maken om de koorliederen te brengen: collectief, individueel, in groepen, het ontwikkelen van bewegingspatronen, het verdelen van de gesproken koorteksten tijdens de scènes met de acteurs. Muzikanten en koor komen zo snel mogelijk bij elkaar om samen door te repeteren. De koorleden ontwikkelen een choreografie, maken afspraken over hun optreden tijdens de scènes waarin zij geen tekst hebben. De muzikanten krijgen de vrijheid om ook muziek te ontwikkelen voor onder de scènes.

Er wordt gerepeteerd tot het begin van de middag en de regisseur van de dag gaat van ruimte naar ruimte om te kijken en te sturen, daarbij bijgestaan door een assistent. Novum dit jaar was de toevoeging van een vooraf samengesteld geluidsdecor dat tijdens de repetities en de voorstelling werd aangestuurd door de assistent.

De middag

’s Middag wordt alles samengebracht tijdens één repetitie waarin we scène voor scène doorspelen en waarbij ik als regisseur zo veel mogelijk aanmoediging en sturing geef op een zeer basaal niveau. Het doel is vooral dat leerlingen zichzelf overwinnen, aanwijzingen durven oppakken en zelf verder uitbouwen – met vaak ontroerende resultaten.

Tijdens de repetitie wordt ook het decor opgebouwd, met basaal licht en geluid, en met de onmisbare hulp van de onvermoeibare technicus van de school. Aan het eind van de middag is er één doorloop. Tussendoor krijgen de acteurs en het koor kostuums aangemeten.

Op naar de voorstelling

Na een welkome eetpauze is er een uur beschikbaar voor het kostumeren en schminken van de acteurs, het koor en de muzikanten. In die tijd wordt op de speelvloer het licht gezet en repeteren de inleiders hun voordracht.

Rond zevenen spelen we één generale, waarbij nog wat laatste aanwijzingen worden gegeven. Dan neemt het zenuwachtig wachten op de toeschouwers een aanvang en om acht uur gebeurt het: een compleet aangeklede voorstelling voor een groot publiek. Leerlingen halen het beste uit zichzelf, en dat voor de ogen van hun ouders, hun vrienden, hun docenten. Altijd is er een geweldig enthousiasme na afloop. En niemand is te beroerd om vervolgens nog een dik uur op te ruimen en alles weer af te breken wat binnen één dag is gemaakt – met uitzondering van de enorme voldoening: samen hebben de leerlingen iets vrijwel ondoenbaars tot een heel bevredigend eindresultaat gebracht.

Workshop tragedie schrijven

Hyllos · detail uit foto Bowie Verschuuren

Inleidende presentatie

In de Workshop tragedie schrijven wordt de aandacht gericht op de compositieprincipes van de Griekse tragedie. Na een beknopt overzicht van de Griekse opvoeringscondities – bijvoorbeeld de drie-acteursregel, de indeling van de theatrale ruimte – en de praktische gevolgen daarvan voor het schrijfproces, wordt eerst een aantal formele kenmerken van Griekse tragedies besproken: de indeling in proloog, parodos, episoden en koorliederen, exodos; het gebruik van verschillende de voordrachtsvormen spraak, recitatief en zang. We bekijken het verschil tussen toneeltaal en literaire taal en onderzoeken de opbouw en dynamiek van monologen en dialogen, en het belang van muzikaliteit.

De workshop

Bij een workshop van één dagdeel schrijven de leerlingen vervolgens in kleine groepen een korte scène op basis van precies omschreven aanwijzingen (een proloog, debatscène, koorlied, bodeverhaal enz.). De verhaalstof van een onbekende tragedie van Euripides over de strijd tussen de zonen van Oidipous om de macht over Thebe (Fenicische vrouwen) vormt hierbij de basis. De principes die in het eerste deel van de workshop zijn besproken, worden nu door de leerlingen zelf toegepast. De geschreven scènes worden in het laatste uur van de workshop door de leerlingen zelf voorgelezen of gespeeld, waardoor in één dag de contouren van een nieuwe toneeltekst ontstaan.

Bij een workshop van twee dagdelen kan de invulling variëren en is meer mogelijk in overleg. De basisopzet zoals hierboven besproken blijft hetzelfde, maar er is meer ruimte voor de schrijfopdrachten. Alle geschreven teksten worden in het laatste deel van de workshop door medeleerlingen gespeeld. Zo ontdekken de leerlingen in de praktijk hoe hun teksten en hun ideeën over de enscenering ervan werken. Als de tijd het toelaat besteden we ook nog aandacht aan de keuzes die Euripides heeft gemaakt. We gebruiken daarvoor videobeelden van de voorstelling die Theatergroep Hollandia in 1996 van Fenicische vrouwen maakte, in de regie van Johan Simons en Paul Koek.

Een andere mogelijkheid is dat de leerlingen in kleine groepen een opzet maken voor een eigen tragedie: het selecteren van de verhaalstof, het samenstellen van de plot, de globale invulling van de scènes en van de koorliederen als scène-overgang, en de keuze van de personages (in relatie tot de drie-acteursregel). Vervolgens schrijft elke groep twee of drie scènes (bijvoorbeeld monoloog, dialoog, koorlied). Aan het eind van de workshop lezen of spelen de leerlingen de scènes aan elkaar voor. Ook voor deze invulling zijn twee dagdelen nodig.

Deze workshop is geschikt voor leerlingen van het vierde, vijfde en zesde leerjaar. U kunt deze workshop aanvragen middels het contactformulier.

Workshop aanvragen

Workshop tragedie spelen

Theater van Orchomenos (Peloponnesos) · foto: Antiek Theater

Inleidende presentatie

De workshop Tragedie spelen wordt ingeleid met een presentatie over de antieke opvoeringspraktijk, gebaseerd op de recentste wetenschappelijke inzichten. Hierin wordt het kader aangereikt dat de leerlingen gaan gebruiken bij de praktische enscenering. De aandacht gaat daarbij vooral uit naar de vorm van het theater en de positie van de toeschouwers, het decor, de opkomsten en afgangen van personages en hun onderlinge positionering in de theatrale ruimte, de betekenis van de verschillende voordrachtsvormen (spraak, recitatief en zang), en de invloed van kostuums, maskers en rekwisieten.

Ook de muzikaliteit van het Griekse theater en de plaats van het koor in de voorstelling komen nadrukkelijk aan bod. Over de Griekse dans en theatermuziek zelf is maar weinig bekend, maar in de tragedieteksten is de muzikaliteit prominent aanwezig. Waarom laten toneeldichters hun acteurs zingen? Hoe zitten koorliederen en solozangen van acteurs in elkaar en wat vertelt de vorm van de liederen over de opvoeringsmogelijkheden?

De workshop

Tijdens de eigenlijke workshop gaan leerlingen zelf een scène visualiseren en onderzoeken we de relatie tussen tekst en enscenering. Leerlingen ontdekken dat een enscenering onvermijdelijk een tweede laag aanbrengt onder een tekst en dat die hen soms voor ingrijpende keuzes stelt. We onderzoeken hoe een monoloog in het theater tot leven gebracht kan worden, hoe dialogen in de theatrale ruimte gestalte krijgen en wat het belang is van stilte. Leerlingen met een muzikale achtergrond verzorgen desgewenst de compositie, begeleiding en uitvoering van koor- en/of solozangen.

De workshop kan in overleg worden afgestemd op elke Griekse tragedie. Ook is uitbreiding mogelijk door inzet van extra docenten met een specialisatie op het gebied van bijvoorbeeld theatervormgeving (kostuum, maskers, decor) en/of muziektheater.

Deze workshop is geschikt voor leerlingen van het vierde, vijfde en zesde leerjaar.

Praktische informatie

De workshop wordt aangeboden voor één of twee dagdelen (één dagdeel duurt 3 tot maximaal 4 lesuren van maximaal 50 minuten, exclusief pauze) en vindt plaats op school. De maximale groepsgrootte is 20 leerlingen.

Bij groepen groter dan 20 leerlingen kunnen extra docenten worden ingezet met praktijkervaring in het verzorgen van dit soort workshops. Bij 20-40 leerlingen: één extra docent, bij 40-60 leerlingen: twee extra docenten.

Antiek Theater werkt samen met ervaren professionele theatermakers op het gebied van regie, acteren, vormgeving en muziek.

Workshop aanvragen

Workshop tragedie vertalen

Vertalen voor toneel

De workshop Tragedie vertalen is bedoeld voor leerlingen VWO 5 en 6 Grieks. In deze workshop onderzoeken leerlingen hoe zij de tekst van een tragedie kunnen lezen en vertalen vanuit het perspectief van een theateropvoering.


Inhoud

Centrale vraag tijdens deze workshop is, hoe de antieke tragediedichter door zijn zinsbouw de voordracht van de acteurs stuurde – en daarmee ook de beleving van de toeschouwers. Vervolgens onderzoeken we hoe we dat in een Nederlandse vertaling kunnen overbrengen. En we vergelijken de keuzes die professionele vertalers hebben gemaakt. Ook kijken we op een basaal niveau naar de structuur van koorliederen en solozangen van acteurs.

Opzet

Afhankelijk van de duur van de workshop werken de leerlingen zelf in kleine groepen aan de vertaling van een korte passage uit de tragedie die in de workshop centraal staat. Ze gebruiken daarvoor een speciaal voor dit doel geannoteerde Griekse tekst. In het laatste deel van de workshop worden de eigen vertalingen voorgelezen of gespeeld.

Doel

Doel van deze workshop is de leerlingen inzicht te verschaffen in de praktische kanten van een theatertekst. Een theatrale lezing werpt een eigen licht op complexe syntactische structuren, maar ook op het gebruik van bepaalde stijlfiguren die gewoonlijk vanuit een literair-esthetisch perspectief worden verklaard, maar die ook een belangrijke rol vervullen in de theatrale communicatie tussen acteurs en publiek.

De workshop kan worden afgestemd op elke tragedie.

Neem voor nadere informatie contact op via het contactformulier.

Workshop aanvragen