Vertaalvoorbeeld
Over het vertalen van Jean Racines Andromaque
Vertalen is keuzes maken en offers brengen – dat laatste het liefst zo weinig mogelijk. De taal van een tragedie is de taal van sprekende acteurs. Naast woordbetekenis zijn woordvolgorde, woordherhaling en ritme daarin cruciale elementen. Een belangrijk uitgangspunt bij mijn vertalingen is om die zo dicht mogelijk te volgen.
Het vertalen van de Andromaque betekent een antwoord vinden op de uitgewogen, ritmische en berijmde taal die Racine heeft geschreven. Racine vervatte zijn tragedie in berijmde alexandrijnen. Zij vormen de cadans waarop de zinnen – en in het verlengde daarvan de emoties van zijn personages – voortdrijven.
Het rijm heb ik geofferd omdat het mijn eerder genoemde uitgangspunt te veel in de weg stond. De cadans daarentegen heb ik (met een zekere vrijheid) getracht vast te houden zonder de natuurlijke gang van de taal geweld aan te doen. Want taal is in deze teksten het belangrijkste wapen van de acteur.
Andromache Acte I – vers 1-40 – vertaalvoorbeeld
Orestes is door de verzamelde Griekse staten als gezant naar Epirus gezonden om bij koning Pyrrhus de uitlevering te eisen van de Trojaanse koningszoon Astyanax. Deze was samen met zijn moeder Andromache na de verwoesting van Troje aan Pyrrhus toegewezen als oorlogsbuit. Nu vrezen de Grieken dat Astyanax, eenmaal volwassen, zich op hen zal willen wreken. Zij verlangen zijn dood. Orestes komt echter met een verborgen agenda naar Epirus. Hij wil Hermione voor zich winnen, de aanstaande echtgenote van Pyrrhus. Zij is de dochter van de Spartaanse koning en koningin Menelaus en Helena – de vrouw om wie de Trojaanse Oorlog was begonnen. Menelaus had tijdens die oorlog de hand van zijn dochter beloofd aan Pyrrhus, hoewel hij haar al eerder had toegezegd aan Orestes. Orestes is nog altijd verliefd op haar, maar zij houdt nu van Pyrrhus, hoewel Pyrrhus niets van haar moet hebben. Hij begeert het hart van zijn krijgsgevangen Andromache.
© 2018 Nederlandse vertaling: Herman Altena
Orestes
Ja, aangezien ik een zo trouwe vriend weer terugvind,
verkrijgt mijn lot van nu af aan een nieuw gezicht;
het lijkt alsof zijn grimmigheid al is verzacht,
sinds het zich voornam ons hier te herenigen.
Een kust, rampzalig voor mijn vurige verlangens,
wie had gedacht dat die als eerste Pylades
zou doen verschijnen voor de ogen van Orestes –
dat na meer dan zes maanden sinds ik jou verloor,
jij mij aan Pyrrhus’ hof weer werd teruggegeven?
Pylades
Ik dank de hemel die mij niet aflatend ophield,
die schijnbaar mij de weg naar Griekenland versperde,
sinds de funeste dag waarop razend de zee
vlak voor Epirus’ ogen onze vloot uiteensloeg.
Hoe vaak, tijdens die ballingschap, was ik ontzet!
Hoe vaak, vanwege uw rampspoed, heb ik gehuild,
altijd bevreesd dat u een nieuw gevaar zou treffen
waarin mijn trieste vriendschap zich niet mengen kon!
Vooral was ik beducht voor die melancholie
waarin ik al zo lang uw ziel begraven zie.
Ik vreesde dat de hemel, hardvochtig in zijn hulp,
aan u de dood zou schenken waar u aldoor naar zocht.
Maar heer, hier zie ik u, en – als ik het mag zeggen –
een voorspoediger lot voert u naar Epirus:
het luisterrijke gezelschap dat in uw voetspoor volgt,
wijst niet op iemand die in tegenspoed de dood zoekt.
Orestes
Helaas! Wie kan het lot doorgronden dat mij meevoert?
De liefde laat mij hier een harteloze vrouw
zoeken – wie weet hoe dat mijn lot beschikken zal:
of ik op zoek ben naar het leven of de dood?
Pylades
Wat? Onderworpen als een slaaf vertrouwt uw ziel
de zorg over uw leven aan de liefde toe?
Door welke charme bent u al die kwellingen,
waar u zozeer aan leed, vergeten en kunt u
zich erin vinden terug te keren in haar ketens?
U denkt: Hermione, die u in Sparta afwees,
onthaalt u in Epirus op een goedgunstiger lot?
Vol schaamte over al uw verspilde verlangens,
verafschuwde u haar – en sprak er niet meer over.
U, heer, hebt mij bedrogen.
Orestes
Ik heb mijzelf bedrogen!
Vriend, val wie jou liefheeft in tegenspoed niet zwaar.
Verborg ik ooit voor jou mijn hart en mijn begeerten?